“AnneBebek dergisi, Mayıs 2022 sayısı için özel olarak yayınlanan yazımız”

DIR Floortime insan gelişimini anlayabilmek adına Dr. Stanley Greenspan tarafından geliştirilmiş bir modeldir. Doğumla başlayan ve yaşam boyu devam eden sosyal-duygusal gelişimin kritik rolünü açıklar. Aynı zamanda, her insanın bireysel olarak dünyayı nasıl algıladığını ve dünya ile farklı şekillerde etkileşime girdiğini anlamak için bir çerçeve sağlar.

DIR Floortime (D) gelişimi, (I) bireysel farklılıkları önemseyen ve (R) ilişki temelli bir yaklaşımdır. Tipik gelişim içerisinde kullanıldığı gibi, geniş yaş aralığındaki sosyal, duygusal, duyusal, bilişsel ve motor zorlukları olan çocuklar, ergenler ve yetişkinlere yardımcı olmak için de kullanılır. Ayrıca Otizm Spektrum Bozukluğu, genetik sendromlar ve nörogelişimsel problemlere neden olabilecek birçok tanının terapi programında kullanılan, kanıta dayalı bir yaklaşımdır.

Kişiye özgü bir yaklaşım olup her aile ve çocuğa özel olarak ele alınır. Gelişimsel bölümü içerisinde yer alan altı tane fonksiyonel duygusal gelişim basamağı vardır. Bu basamaklar bizi biz yapan önemli kilometre taşlarıdır.  Regülasyon, dış dünyaya dikkatini verebilmek. Ortak ilgi ve dikkati sağlamak. Başkalarıyla ilişki kurmak ve birliktelik sağlamak. Yüz ifadesi ve jestler kullanarak iletişim başlatmak ya da başlatılan iletişime cevap vermek. Karşılıklı problem çözme ve niyet içeren sürekli bir etkileşim sağlamak. Düşünceleri (sembolleri) kullanarak ihtiyaçları oyuna yansıtabilmek ve yaratıcılığı kullanabilmek. Düşünceler arası köprü kurabilmek, mantık çerçevesinde düşünebilmek. Bu altı temel adım bir gelişim merdiveni oluşturur; her biri önceki aşamaların üzerine yeni yetenekler katar. Bu adımların hepsinin üzerinde duruyoruz. Çünkü her biri bir çocuğun hayatında önemli bir dönüm noktasını işaret ediyor.

Fonksiyonel duygusal gelişim kapasitelerinin temeli kabul edilen bu altı basamak öğrenme süreçleri yolunda bir dönüm noktasıdır. Özel ihtiyaçları olmayan çocuklar genellikle bu becerilerde nispeten daha kolay ustalaşırlar. Zorluk çeken çocuklar, genellikle yapamadıkları için değil, biyolojik farklılıkları ustalaşmayı daha da zorlaştırdığı için yapmazlar.  Bireysel farklılıklar, her kişinin biyolojik olarak çevresinden ve bedeninden gelen uyaranları nasıl işlediği ve nasıl tepki verdiği ile ilgilidir. Örneğin dokunma ile ilgili uyaranlar ile hem beyindeki beden imajının oluşmasını sağlarken hem de dokunulan nesneler ile ilgili tanımlayıcı özellikleri keşfetmeyi sağlar. İlişki temelli bir yaklaşım olması ise insanın sosyal bir varlık olmasındandır. DIR Floortime, gelişimi desteklemek için ilişkinin duygusal yönünü kullanır.

Bir bebeğin hafızasındaki ilk kayıtlar, bebeğin anne karnındaki geçirdiği zamana aittir. Ancak bu kayıtlar daha çok duyusal deneyimleri ve sinir sisteminin ona verdiği reeaksiyonları içerir. Mesela bebeğin anne karnındaki duruşu, duyduğu sesler, anne karnında ve doğum anında deneyimlediği hareket çeşitleri gibi kayıtlardır. Bebek yaşamının ilk günlerinde, kendisini öncelikle fiziksel dünyasına verdiği tepkiyle tanır: gaz, kabarcıklar, hareketler, görüntüler, sesler ve diğer duyusal uyaranlar. Çok geçmeden özellikle anne ve babasına, onların seslerine, gülümsemelerine ve özel kokularına tepki verir. Deneyimlenen hareket tekrarlarına verilen tepkiler ebeveynleri ile paylaşılan neşe ve keyifli durumlar yaratır. Bu etkileşimler gelişim basamaklarına göre genişleyip çeşitlenerek devam eder. DIR Floortime çocuk ya da yetişkinin gelişimsel süreçlerini değerlendirirken kişiyi çevresi ve fiziksel dünya ile etkileşimi ve ilişki içerisinde ele alır. Bu terapi metodu şefkat, sevgi, iletişim ve bağlılık oluşturan, bunun yanında sağlıklı gelişimi destekleyen bir yaklaşımdır.

DIR Floortime’ ın kendi içerisindeki bu bütüncül bakışı birçok farklı disiplinin ve aile bireylerinin de bu yaklaşımı kullanabilmesini sağlar. Terapi profesyonelleri olan fizyoterapistler, dil ve konuşma terapistleri, ergoterapistler ve psikologların bu yaklaşımı öğrenebildiği gibi birçok eğitimci ve aile bireyleri de bu yaklaşımı belirli eğitim süreçleri ile dahil olabilmektedirler.  Floortime’ı profesyonel olarak hangi meslek grubu uygularsa uygulasın bu yaklaşım, kurulan ilişki ve etkileşimi bir tür felsefe ile yürütebilmeyi sağlamaktadır.  Çünkü bu yaklaşım uzmana terapi içerisinde hem karşısındakini hem kendini hem de aranızdaki ilişki ve etkileşimi okuyabilme imkânı sunmaktadır. Floortime çocuğun önderliğinin takip edildiği, gelişimsel düzeyine uygun ve yapabildiklerinden yola çıktığımız iletişimsel döngüleri içermektedir. Çocuğun merak, motivasyon ve ilgisinin körüklendiği farklı duyguların yaşandığı bir etkileşimdir.

Unutulmaması gereken öğrenme keyif ve mutlu anılar içerisinde kaydedildiği zaman doğal ve ilerleyicidir.

DIR Floortime çocuk ya da yetişkin ile hangi sosyal duygusal gelişim basamağında ise o noktadan yola çıkar. Terapist bireyi lider olarak kabul eder ve terapi dışarıdan bakıldığında, kişinin ilgi alanına göre şekillenen bir oyun ve etkileşimdir. Bu bedensel ihtiyaçları gündemde olan birisi için hareketli bir etkileşimi içerebilir. Entelektüel bir iletişim ve duygusal bir paylaşımın önemli olduğu bir iletişim için ise bir sohbet halini bile alabilir. Her seviyedeki iletişim ve etkileşime hazır olma ve bireyin var olan anına eşlik edebilme hali, karşılıklı bir terapötik ilişkinin başlamasını sağlar. DIR Floortime sadece yerde oturup çocukla oyun oynamaktan ve onun isteklerini gerçekleştirmekten farklıdır. Çocuğun liderliğini takip edip, ona katılmayı ve oyunu karşılıklı bir iletişime dönüştürmeyi hedefler. Çocuğun iletişim becerileri ve problem çözme yeteneğini desteklemekle ilgilidir. Çocuğun var olan gelişimsel düzeyi çocuk ve aile ile ilk karşılaştığımız anda gözlem sureci içerisinde değerlendirilmektedir. DIR Floortime sadece terapistin süreci takip ettiği değil, çocuk ve bakım verenin günlük hayattaki iletişim becerilerine aktarılması hedeflenen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımın tavsiye edilen uygulama sıklığı gün içerisinde 20 dakikalık uygulamalar ile 4-5 tekrar halindedir. Floortime’ ı çocuk ile temas eden aile büyükleri, bakıcı ya da eğitimciye aktarılması ile çocuğun günlük yaşamdaki her iletişimden daha çok beslenmesi sağlanır.

Gelişimin her alt basamağı birbirini tetikler ve birbirinden kuvvet alarak ilerler. Bu nedenle bedensel gelişimi, zihinsel gelişimden ya da bu iki alanı duygusal gelişimden ayrı düşünmek mümkün değildir. İnsanın gelişimsel becerilerini ortaya koyduğu sosyal ya da fiziksel çevre ile kurduğu ilişkiyi de göz ardı edemeyiz.  İnsanı ve çevresi ile kurduğu etkileşimi bir bütün olarak ele alırken duyusal uyaranlara verdiğimiz cevaplar büyük önem taşımaktadır.  Duyusal bütünleme ve Floortime yaklaşımını bir arada kullanan fizyoterapistler olarak, en değerli ve yegâne evimiz olan bedenden yola çıkarak çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Bireye beceri eğitimi yolu ile hedef davranışlar ve beceriler kazandırmak Floortime’ ın amacı değildir.  Floortime yaklaşımı ile sosyal, duygusal ve bilişsel kapasitenin gelişimi için gereken alt yapıyı oluşturmayı önemsiyoruz.

Uzm. Fzt. Umut Aybarç

Duyu Bütünleme / Floortime Uzmanı